مسجد جامع دماوند
مسجد جامع عتیق دماوند در شرق شهر دماوند قرار دارد و با شماره ۲۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنای تاریخی از نوع مساجد شبستانی است که با توجه به معماری مناره، سرستون‌ها، تزیینات، پیشینه ساخت آن را به دوره سلجوقیان نسبت می‌دهند. قدیمی‌ترین بخش مسجد را می‌توان شبستان کوچک زمستانی در طبقه زیرین مسجد در جبهه شمال و مناره رفیعی دانست که همچنان اصالت اولیه خود را حفظ کرده است.
مسجد جامع عتیق دماوند کجاست؟
آدرس: استان تهران، دماوند، بین محله قاضی و فرامه نمایش روی نقشه
مسجد جامع عتيق دماوند بين محله قاضی و فرامه در شرق شهر دماوند قرار دارد و از جهت شمال و جنوب و غرب به خيابان محله، از جهت شرق به خانه‌های مسكونی محدود می‌شود.
معرفی مسجد جامع عتیق دماوند
مسجد جامع عتیق دماوند یکی از بناهای مذهبی و تاریخی استان تهران محسوب می‌شود که به‌لحاظ معماری، اصالت و قدمت، در بین دیگر آثار تاریخی و جاهای دیدنی دماوند شاخص و شناخته شده است.
مسجد جامع دماوند به تقليد از مساجد شبستانی ساخته شد؛ اما به‌خاطر زلزله‌های مكرری كه در دماوند اتفاق افتاد، بنا رو به ویرانی گذاشت. در پی تعمیرات و دخل‌وتصرف‌های بعدی، مسجد چهره‌ای تازه به خود گرفت. این بنای ارزشمند با شماره ۲۳۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و در حال حاضر برای اقامه نماز استفاده می‌شود و امکان بازدید از آن وجود دارد.
تاریخچه مسجد جامع عتیق دماوند:
با توجه به اسناد تاریخی به نظر می‌رسد که مسجد جامع دماوند در دوره حکومت سلجوقیان ساخته شده؛ اما با توجه به اين موضوع كه در منطقه دماوند بارها زلزله رخ داده و بنای مسجد جامع آسيب ديده و تعمير و مرمت شده است؛ احتمال می‌رود که مسجد پايه و اساس قديمی‌تری داشته باشد.جالب است بدانید که برخی معتقدند، احتمالا بنای نخستین مسجد، آتشکده‌ای کهن بوده و بعدها به مسجد تغییر یافته است؛ چراکه در بسیاری از سرزمین‌هایی که اسلام وارد شد، تغییر مکان‌های مذهبی رخ داد و آن‌ها به مسجد تبدیل شدند. علت این باور را می‌توان جهت قبله دانست که غیرمعمول است و شاید به سبب ساخت مسجد روی پایه‌های بنایی دیگر، دیوار جنوبی آن نامنظم ساخته شده است تا محراب به سوی قبله باشد. تک بيت شعری وجود دارد كه نام شاعر آن معلوم نيست؛ اما اهميت و اعتبار مسجد جامع را نشان می‌دهد:مسجدی كه عرش پيوند است مسجد جامع دماوند است.در زمان حکومت فتحعلی شاه در سال ۱۸۱۸ میلادی، «جیمز موریه» نخستین طرح را از مسجد جامع دماوند کشید. وی طرحی از روستا از سمت شمال ترسیم کرد؛ به‌گونه‌ای که مناره مسجد نمایان بود. «ژاک دمرگان» دومین فردی محسوب می‌شود که تصویری از مسجد جامع دماوند از جهت جنوب به ثبت رسانده است. او در اوایل دهه ۲۰ هجری شمسی هنگام عبور از شهر دماوند این تصویر را ثبت و بدون بیان مطلبی در مورد مسجد، آن را در کتاب خود منتشر کرد. «مایرون بی اسمیت» در سال ۱۹۳۵ میلادی پس از بازدید از مسجد جامع دماوند و بررسی آن، نقشه‌ای حرفه‌ای از آن را به تصویر کشید. متاسفانه معماران هنگام بازسازی مسجد طبق نقشه مایرون اسمیت پیش نرفتند و با بی‌دقتی برخی از بخش‌های مسجد را جابه‌جا ساختند؛ به‌عنوان مثال ایوانی به‌جای اتاق‌ها احداث کردند.
معماری مسجد جامع عتیق دماوند:
مسجد جامع بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر به‌صورت ساختمانی مستقل به شكل متوازیالاضلاع و در جهت شمالی-جنوبی ساخته شد. ديوار جبهه شرقی به‌صورت مورب به داخل كشيده شده بود. پايه بنا با قلوه‌سنگ و ملاط گل ساخته شد و سپس روی پايه سنگی، ديواری با آجرهای خشتی به وجود آمد؛ آنگاه روی ديوار را با كاهگل پوشاندند. سقف تيرپوش مسجد به‌شکل مسطح و از جنس گياه خاردار يا گون همراه با خاک رس بود و مهار آن به‌وسيله طاق‌های قوسی‌‌شكل و ستون‌ها صورت می‌گرفت. مسجد سه ورودی داشت که ورودی مردانه در جبهه شمالی و ورودی زنانه در جبهه جنوبی واقع شده بود و ورودی كوچکی در جبهه شمال شرقی وجود داشت. طرح مسجد جامع دماوند به‌شکل شبستانی با يک متوازیالاضلاع نامنظم بود که اين بی‌نظمی در مساجد اوليه از اين نوع، رواج داشت. مسجد جامع عتیق دماوند از صحن و تالار شمالی صحن، شبستان زمستانی، شبستان مسجد، اتاق‌های غربی و شرقی صحن، ستون‌ها، محراب اصلی، چندین محراب و کتیبه‌های متعدد تشکیل می‌شود.
شبستان:
چهار ستون مرتفع در شبستان شمالی وجود دارد که در قسمت سقف به‌یکدیگر می‌رسند و گنبد مسجد را ایجاد کرده‌اند. قسمت جنوبی شبستان نیز دارای ایوان بزرگی است که تمامی سطوح آن با کاشی هفت رنگ و نقوش گل پوشانده شده است و محراب مسجد در مرکز آن قرار دارد.در جهت شرقی و غربی دو شبستان، فضاهایی وجود دارد که ارتباط دو شبستان را فراهم می‌کنند و بخش شرقی شامل فضای وسیع‌تری است که در حال حاضر به‌عنوان محل استقرار خانم‌ها استفاده می‌شود.
مناره:
قطعا مناره مسجد که از بخش‌های اصلی و تاریخی مسجد اولیه دماوند به حساب می‌آید، در دوره حکومت سلجوقیان ساخته شد و همچنان می‌توان آن را در ضلع شمال شرقی مسجد کنونی مشاهده کرد. مناره کاملا مستقل از دیوار مسجد در بخش شمال شرقی قرار دارد و با استفاده از آجر پخته، آهک و ملاط گچ ساخته شده است. البته يک ضلع مناره متصل به ديوار مسجد است كه به‌صورت نيمه‌مستقل ديده می‌شود و تزیينات و كتيبه‌ای ندارد. پی مناره از سنگ‌های تراشيده‌شده به‌صورت مربع ساخته شده است. معمار و طراح مناره، دو راه ورودی برای آن در نظر گرفته بود که یکی از بخش شمال غربی و از صحن مسجد عبور می‌کند و دیگری ورودی کوچکی در بخش شمال شرقی مناره است. پله‌های مارپیچی داخل مناره در جهت خلاف عقربه‌های ساعت و از جنس آجر هستند. سقف اين پله‌ها شکل گنبدی دارد و نورگيری با پنجره مشبک تعبيه شده است كه روشنايی پله‌ها را تامين می‌كند. به‌خاطر ارتفاع، عرض‌كم، شيب پله‌ها و سقف گنبدی، صعود به مناره کار آسانی نیست. در زمان بازسازی مسجد، بخش بالای مناره مرمت و کتیبه‌ای در این قسمت افزوده شد که نمایانگر مناره‌ای متعلق به دوره سلجوقیان با کتیبه‌ای جدید و منقوش به خط کوفی سفید است که زمینه‌ای از کاشی‌های آبی رنگ آن را تزیین کرده‌اند. این کتیبه مزین به آیه ۵۶ سوره احزاب است.
اعتمادالسلطنه در مورد این مناره چنین نوشته است:
مناری که در ضلع شمال شرقی است، یک ربع به قرینه خراب شده و سه ربع باقی‌مانده تقریبا ۱۴ تا ۱۵ ذرع ارتفاع دارد.
محراب:
محراب اصلی در جنوب غربی شبستان در منتهاالیه دیوار مسجد قرار دارد. سایر محراب‌ها را به تقلید از این محراب ساخته‌‌اند که ظاهرا در زمان فتحعلی شاه قاجار مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن به وجود آمده است.محراب مسجد دماوند به محراب مدرسه حیدریه قزوین و محراب مسجد گلپایگان شباهت دارد. بدین ترتیب تمامی شواهد و آثار حاکی از این است که مسجد جامع دماوند، متعلق به دوره سلجوقی است.
کتیبه:
اطلاعات کاملی از تمام کتیبه‌های قبلی مسجد در دسترس نیست و برخی از آن‌ها شامل سنگ‌نبشته ستون سمت راست بالای محراب اصلی، کتیبه ستون شبستان سمت جنوب غربی در دیوار مسجد، کتیبه محراب ستون شبستان سمت جنوب غربی در طول دیوار، کتیبه ستون مدور شبستان نزدیک محراب اصلی، کتیبه ستون مدور جنوب غربی شبستان مسجد فعلی، کتیبه روی کاشی‌های دوره صفویه، کتیبه سنگی دوره صفویه، کتیبه سنگی دوره قاجاریه، کتیبه‌های در ورودی شمالی و جنوبی، کتیبه‌های در ورودی جنوبی می‌شود. البته امروزه تنها برخی از آن‌ها بر جای مانده است. کتیبه ستون‌های مدور شبستان نزدیک به محراب اصلی، یکی از کتیبه‌هایی محسوب می‌شود که در مسجد جامع کنونی و درست در همان مکان اولیه خود قرار دارد. کتیبه ستون مدور جنوب غربی شبستان امروزی نیز در بالای یکی از پایه‌ی طاق قوس‌های شبستان تعبیه شده است.کتیبه سنگی دوره حکومت صفوی نیز در راهروی ورودی در بخش جنوبی مسجد جامع امروزی قرار دارد که روی آن فرمان شاه عباس حک شده است:سواد فرمان شاه عباس حكم جهان مطاع شد. آنچه در اين وقت شفقت به عنايت شاهان درباره شيعيان الكا دماوند و خوار و فيروزكوه از ابتدای توشقان ئيل مالوجهات ايشان در رسد يک ماهه شهر رمضان سوای توجيهاتی كه باجاره داده می‌شود بتخفيف و تصديق مقرر داشتيم. مستوفيان عظام ديوان اعلی اين رقم عطيه را در دفاتر خود ثبت کرده، تغيير و تبديل به قواعد آن راه ندهد و آنچه تيمول و مواجب همه ساله مقرر برطرف دانند و آنچه مقرر است، حواله می‌شود. مالوجهات شهر مذكور را سال به سال كم کرده، تتمه را ارباب حوالات نمايند، تيولداران الكا مذكورات مسطور و مقرر داشته رسد يک ماهه شهر مذكور را از تيول خود برطرف دانند و طلبی ننمايند. كلانتر و مدخدايان الكا مذكوره به حقيقت رسيده، اگر سنی در ميان شعيان بوده يا مردم محلی از محلات آنجا باشند، تخفيفات آن داده نمی‌شود و نسخه منفتح آن درست داشته، به دفتر خانه همايون فرستند كه در دفاتر ثبت نمايند و دانسته باشند كه اگر پنهان کرده باشند، در دنيا بازخواست خواهد شد و در آخرت در خدمت حضرت اميرالمومنين امام المتقين شرمنده خواهد بود و تغييركننده تخفيف مذكور به لعنت الهی و نفرين حضرت رسالت پناهی گرفتار شود و بايد كه دستور دوام الشرف را بر سنگ نقش کرده و بر در مسجد جامع نصب نمايند و در دعاگويی دوام دولت قاهره تقصير نكنند، فيشهر شعبان سنه اربع و عشرين و الف.
تزیینات:
تزیینات مسجد نخستین نیز زیبا و در عین سادگی و شکوه با استفاده از گچ و آجر انجام شده بود. می‌توان آثاری از این تزیینات را در بدنه و پایه ستون‌ها، زیر زطاق قوس‌ها و همچنین در قسمت بالایی طاق‌ها مشاهده کرد. تزیینات گچی همچون مهره‌های ضربدری گچی و ستارهای که از دوران دو مربع ایجاد شده‌اند، در ستون بخش ورودی از صحن به شبستان به کار برده شده است. نام مبارک امام علی (ع) به‌صورت چلیپا و نیز مهر گچی مربعی‌شکل، از دیگر تزیینات مسجد به حساب می‌آید.
تزیینات کاشی‌کاری نیز در دوران حکومت صفوی و قاجاری هنگام تعمیرات و بازسازی مسجد صورت گرفته است. اين تزیينات شامل ازاره ديوار رو به قله و محراب اصلی می‌شود. اعتمادالسطنه در اين باره نوشته بود:بعضی كاشی‌كاری‌ها و خشت‌های كاشی در برخی از قسمت‌های مسجد ديده می‌شود كه چندان قدمت و امتيازی ندارد.
مرمت های مسجد جامع عتیق دماوند:
آنچه که در بسیاری از متون تاریخی بیان شده، مسجد در ارتفاعی نزدیک به دو هزار متری از سطح دریا روی مسجدی قدیمی‌تر ساخته شده است. متاسفانه مسجد جامع دماوند به‌دلیل تعمیرات و بازسازی‌هایی که در طی قرون و سال‌های مختلف به خود دید و نیز به‌دلیل تخریب، بازسازی، تغییرات و تصرفاتی که در دهه ۳۰ هجری شمسی بر آن وارد شد، ارزش تاریخی‌اش را تا حد زیادی از دست داد. امروزه از بقایای مسجد کهن دماوند فقط مناره‌ای دایره‌ای و آجری و نیز یکی از ستون‌های داخل شبستان و در شرقی آن باقی مانده است. در نتیجه سایر بخش‌های مسجد امروزی از نظر تاریخی ارزشی ندارد و در سال‌های اخیر به آن اضافه شده است.از جمله تعمیرات مسجد می‌توان به دوره حکومت «خواجه یاقوت» در سال ۷۸۸ هجری شمسی اشاره کرد که نخستین تعمیر مسجد به حساب می‌آمد. در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی نیز مسجد جامع عتیق پنج مرتبه مورد تعمیر و بازسازی قرار می‌گیرد. سپس در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۱۰ هجری شمسی مسجد بازسازی می‌شود.
در زمان حکومت ناصرالدین شاه نیز تعمیراتی در مسجد انجام شد تا سرانجام در دوره حکومت پهلوی، این مسجد قدیمی و میراث ارزشمند ملی سه بار دیگر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. آخرین تعمیر در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی توسط معماران لرزاده و نصرالله کیاماری در مسجد اتفاق افتاد؛ به‌گونه‌ای که مسجد عتیق تخریب و مسجد جدیدی روی پایه‌های مسجد قبلی احداث شد و به این ترتیب، مسجد جامع دماوند از شکل و صورت قدیمی و اولیه خود بیرون آمد.حاج نصرالله كياماری درباره تخريب و ساخت مسجد جديد گفته بود:يكی از پيرمردهای محله درويش برای من تعريف كرد كه اين مسجد را در زمان صفويه، دو برادر از ثروتمندان دماوند تعمير كرده‌اند. ظاهرا ساختمان مسجد از خشت و گل و سنگ بود و تبديل به بنای متروكه‌ای شده بود. اين دو برادر همت كرده و مسجد را تعمير و تكميل كردند. اينكه آن را در چه مدت ساختند، نمی‌دانم، آن‌طور كه شنيدم ، هفت قطار شتر آجر از ورامين به دماوند آمده تا مصالح ساختمانی را تامين كند. حدود ۱۶۰ سال پيش (۱۲۵۰ هجری قمری) زلزله مهيبی در دماوند، بناهای زيادی را تخريب و نفوس بسياری را از بين برد. مسجد هم به سبب همين زلزله دستخوش خرابی شد. مردم از محلات مختلف جمع شدند و هر محل، گوشه‌ای از مسجد را ساختند. تعمير وسط ساختمان را نيز خوانين به عهده گرفتند. اين ساختمان به همين شكل بود تا زمان مرحوم حاج عبدالله توسل كه ايشان برای مرمت و تاكيد بنا همت كرد. يكی از روزها حاج عبدالله مرا ديد و گفت بيا و برای مسجد حوضی بساز. من هم قبول كردم. مشغول ساختن حوض شدم. چند روز بعد حاج عبدالله آمد و به من گفت استاد نصرالله دست نگهدار، فعلا ساختن حوض را تعطيل كن.من هم اطاعت كردم. ايشان رفت و ۱۰، ۱۵ روز بعد معمار لرزاده را آورد و كار مسجد هم به تدريج شروع شد. آقای مجد كه به دماوند آمدند، ايشان كار بازسازی مسجد را جدی‌تر پيگيری كرد. هنگامی كه بنای مسجد را می‌خواستند خراب كنند، از طرف باستان‌شناسی آمدند و مانع تخريب ستون‌های مسجد شدند كه مربوط به دوره سلجوقيان بود.
مرحوم حاج عبدالله برخی از ستون‌ها را خراب كرد؛ اما دو ستون به همان شكل باقی بود تا اينكه بعد از انقلاب برداشته شد.اداره باستان‌شناسی به ما گفت، حالا كه تصميم شما بر تخريب است، پس بايد پای ديوار محراب و شبستان به همان سبک زمان سلجوقيان بندكشی شود. من اين كار را قبول كردم و با آقای استاد محمد تقی كرمانی مشغول كار شديم. كار ما بدين شكل بود كه به جهت استحكام بندكشی‌ها، مقداری كتيرا را با گچ مخلوط می‌كرديم تا گچ را نگه دارد. بندها را هفت تا هشت تا می‌كشيديم. استاد محمد تقی رويش را پر می‌كرد و من هم با قلم بريده به همان سبک زمان سلجوقيان تقسيم‌بندی می‌كردم كه اكنون همان گچ‌بری‌ها باقی است.
مسجد جامع عتیق دماوند کجاست؟
مسجد جامع عتيق دماوند بين محله قاضی و فرامه در شرق شهر دماوند قرار دارد.
آیا مسجد جامع عتیق دماوند ثبت ملی شده است؟
بله. این سازه تاریخی با شماره ۲۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قدمت مسجد جامع عتیق دماوند به چه زمانی می‌رسد؟
دوره سلجوقی
مهم‌ترین ویژگی معماری مسجد جامع عتیق دماوند چیست؟
مناره تاریخی مسجد
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
برج یادمان شبلی
برج شیخ شبلی کجاست؟
آدرس: استان تهران، شهرستان دماوند، شهر دماوند، میدان امام خمینی( ره)، بلوار امام حسین(ع)، خیابان شبلی نمایش روی نقشه
برج شیخ شبلی در مرکز شهر دماوند در استان تهران و در میان دو محله قدیمی این شهر به نام‌های «قاضی» و «فرامه» قرار دارد. برای بازدید از این اثر تاریخی باید ابتدا به طرف میدان امام خمینی دماوند بروید و سپس از کنار امامزاده شمس الدین محمد وارد خیابانی به نام امام حسین شوید. کمی که جلوتر بروید، سمت راست خیابان شبلی به چشم می‌خورد که شما را به‌سمت برج هدایت می‌کند.
معرفی برج شیخ شبلی:
برج شبلی یکی از بناهای ارزشمند دماوند محسوب می‌شود که بر اساس نام شیخ ابوبکر دلف بن حجدر شبلی نامگذاری شده است. این بنای تاریخی، یادبود شیخ شبلی است؛ اما خبری از قبر در سرداب این مقبره نیست.این برج یکی از یادگارهای بر جای مانده از هنر معماری دوره سلجوقیان به حساب می‌آید که در تاریخ ۲۹ خرداد سال ۱۳۵۱ هجری شمسی با شماره ثبت ۹۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان دماوند، این مجموعه را به فضای بازدید عمومی تبدیل کرده است. دور مجموعه دیوارکشی شده و سرویس بهداشتی و نمازخانه نیز مهیا شده است. همین طور ساختمان نگهبانی در محوطه برج دیده می‌شود. مجموعه مذکور شامل پارکینگ بوده و فضاسازی پیرامون برج نیز به‌شکل دقیق صورت گرفته است. خدمات مطلوب این بخش سبب شده تا گردشگران بیشتری علاقه‌مند به بازدید از آن باشند.
تاریخچه برج شیخ شبلی:
جميز موريه در سال ۱۸۱۵ میلادی هنگام عبور از دماوند می‌نويسد:شهر در اولين ديد به‌وسيله برج‌های قديمی و بلند به‌طور مشخص نمايان می‌شود.سپس طرحی از نمای دهكده ترسيم می‌كند و برج شبلی را در قسمت شرقی دهكده بر فراز تپه‌ای نشان می‌دهد كه اطراف آن سنگ قبر ريخته شده است.چارلز استوارت نيز چنين گزارش می‌كند كه به اتفاق همراهانش از دامنه تپه‌ای بالا می‌روند و به برجی آجری می‌رسند كه نه تاريخ ساخت آن معلوم است و نه مورد استفاده آن. فقط از محل اين برج، منظره زيبای آبادی و دره به چشم می‌خورد. كسی كه در ضمن سفر ناصرالدين شاه به خراسان در سال ۱۳۰۱ هجری قمری از برج شبلی گرفته شده است، وضعيت بنا را قبل از مرمت‌های دوره اخير نشان می‌دهد. دونالد ويلبر در كتاب خود در معرفی امامزاده عبدالله دماوند، اشاره كوتاهی به برج شبلی كرده و نوشته است:در سمت شرقی قريه، برجی وجوددارد كه سالم مانده و متعلق به دوره سلجوقی است.ديويد استروناخ وكايلر يانگ در سال ۱۹۹۶ میلادی در مقاله خود تحت عنوان «سه آرامگاه برجی از دوران سلجوقی» ضمن بررسی برج‌های خرقان، برج شبلی را مورد بررسی قرار می‌دهد كه توسط مجيد ورهرام ترجمه شده و در مجله بررسی‌های تاريخی به چاپ رسيده است.
معماری برج شیخ شبلی:
برج شبلی در ابتدا ساده بوده؛ ولی بعدها به‌شکل هشت ضلعی ساخته شد و تزییناتی روی آن انجام گرفت. پی و پايه برج از لاشه سنگ و ملاط گچ هستند. وقتی به برج نزدیک می‌شوید، معماری بی‌نظیر آن در مقابلتان خودنمایی می‌کند؛ معماری که در ابتدا ساده به نظر می‌رسد؛ اما هرچه نزدیک‌تر شوید، پیچیدگی و ظرافت آن احساس می‌شود. شما با ساختمانی هشت‌ضلعی روبه‌رو هستید که در ابتدا دلیل خاصی برای انتخاب هشت ضلع برای آن نمی‌یابید! موضوع از این قرار است که وقتی یک بنا با چندین ضلع طراحی می‌شود، بررسی هر ضلع نسبت به ضلع دیگر با تفاوت‌هایی همراه است. مثلا وقتی مقابل در بنا می‌ایستید، رنگ دو ضلع کناری به نسبت ضلع وسط متفاوت خواهد بود؛ در صورتی که عملا تفاوت رنگی وجود ندارد و ضلع‌های دو سمت به نسبت ضلع وسط تنها به‌خاطر تغییر زاویه به این شکل دیده می‌شوند. این برج در حقیقت دارای دو لایه پوشش است که پوشش اصلی برج در درون پوشش خارجی فعلی آن قرار دارد. ضمن آن که برج به سبک سردابه ساخته شده است و پس از ورودی، با استفاده از چند پله می‌توانید به قسمت سردابه آن دسترسی پیدا کنید. ارتفاع برج به حدود ۱۰ متر می‌رسد. سقف گنبدی برج از بیرون به‌شکل هشت ضلعی، ولی از داخل به‌صورت دایره دیده می‌شود. گنبد داخلی برج به‌شکل کروی و عرقچین است و البته یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های معماری شاهکار بنا، سطح زیرین این گنبد به حساب می‌آید که طرح جناغی متحدالمرکز دارد. قسمت داخلی برج از دایره‌ای به قطر تقریبی پنج متر تشکیل شده است. سطوح جانبی برج به ارتفاع ۷٫۵ متر تا زیر گنبد بنا با گچ پوشانده شده‌اند. روایاتی از قدیمی‌ترها شنیده می‌شود که در گذشته جسمی زنجیرمانند به‌صورت آویزان در داخل بنا وجود داشت که امروزه اثری از آن مشاهده نمی‌شود.از سایر ویژگی‌های بارز معماری این بنا می‌توان به حفره‌هایی اشاره کرد که به‌منظور تهویه هوا در آن در نظر گرفته شده بود. سبک معماری برج شیخ شبلی به گفته پیرنیا به شیوه معماری رازی معروف است. اگرچه معماری ایران دارای سبک نیست؛ استاد پیرنیا سبک معماری مربوط به قرن پنجم تا ابتدای قرن هفتم (دوران سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) را رازی نامیده بود. ستون‌هایی نیم‌دایره‌ای در هر ضلع برج به چشم می‌خورند که با آجر پخته شده و به زیبایی تزیین شده‌اند تا نقش مهمی در نمای بنا ایفا کنند.
تزیینات برج شیخ شبلی:
در بنای برج شبلی درمجموع ۳۰ قاب اسپر وجود دارد که ۲۲ عدد از آن‌ها مشمول تزیینات اسپر بنا شده‌اند. هشت قاب دیگر نیز به‌شکل مستطیل افقی ساده در زیر گنبد به کار رفته‌اند. به جرات می‌توان گفت که تزیینات قاب‌ها، شاهکاری از هنر معماری ایرانی هستند و توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کنند. اسپر در معماری قدیمی قسمتی از بنا بود که به‌صورت قائم و بین سرستون و لبه بام قرار می‌گرفت.
تزيينات هر ضلع به شرح زير است:
- ضلع شمالی: لوزی برجسته با استفاده از آجرهای افقی و با مهرهای ضربدری، طرح لوزی در لوزی با استفاده از آجرهای عمودی
- ضلع جنوبی: طرح‌های متفاوت لوزی با به‌کارگیری آجرهای افقی و عمودی و مهرهای ضربدری در ميان آن‌ها، طرح خفته راسته پله‌ای
- ضلع جنوب شرقی: طرح خفته راسته پله‌ای
- ضلع جنوب غربی: طرح لوزی به‌صورت خفته راسته پله‌ای
- ضلع شرقی: طرح لوزی در لوزی، طرح لوزی خفته راسته پله‌ای
- ضلع شمال غربی: ورودی در اين ضلع واقع شده است. بالای ورودی دو طاقچه مقرنسی (گوشواره‌ای) و طرح ستارهای به چشم می‌خورد كه از تركيب دو مربع در داخل يكديگر به وجود آمده‌اند.
- ضلع غربی: لوزی برجسته و گود با استفاده از آجرهای افقی و مهرهای ضربدری، طرح هشت وجهی هندسی
- شیخ شبلی چه کسی بود؟
-
«شیخ ابوبکر دلف بن حجدر شبلی» در سال ۲۴۷ هجری قمری در شهر سامرا چشم به جهان گشود. او بعدها ساکن بغداد شد. پدر و دایی شیخ شبلی در درگاه خلفای عباسی کار می‌کردند و همین باعث شد که او نیز در همان ایام جوانی مقام سیاسی بگیرد و در این زمینه فعالیت کند. شیخ شبلی از طرف حاکمان طبرستان به‌عنوان امیر دماوند منسوب شد.دوران صدارت وی در شهر دماوند یکی از بهترین دوره‌ها در تاریخ این شهر به حساب می‌آید؛ چراکه مردم این شهر در این زمان افزایش عدالت، رفاه و البته امنیت را تجربه کردند و بنابراین طبیعی بود که شیخ شبلی محبوبیت زیادی در میان مردم داشته باشد و همیشه نام او به نیکی برده شود.عطار نیشابوری درباره شیخ شبلی چنین گفته است:آنچه او کشید در عبارت نگنجد. از اول تا آخر مردانه بود و هرگز فتوری و ضعفی بر حال او راه نیافت و از شدت لهب و شوق، او به هیچ آرام نگرفت.محبوبیت شیخ شبلی در میان مردم دماوند به‌قدری زیاد بود که پس از درگذشت ایشان در سال ۳۳۴ هجری قمری در شهر بغداد تصمیم گرفتند که بنای یادبودی برای شیخ شبلی در شهر دماوند بسازند. به این ترتیب، در قرون چهار و پنج هجری قمری مصادف با دوره حکومت سلجوقیان، برج زیبای شبلی ساخته شد که در قدیم به آن «پاگنبز» می‌گفتند.
-
نکات بازدید از برج شیخ شبلی:
-
- مسیر دسترسی به برج شبلی کاملا آسفالت و ماشین‌رو است و مشکلی از نظر جای پارک نخواهید داشت.
- اگر انتهای فصل بهار و تابستان را برای بازدید انتخاب کنید، می‌توانید از طبیعت زیبای این منطقه نهایت لذت را ببرید.
- ورودی این جاذبه تاریخی رایگان است.
- به‌گفته بازدیدکنندگان قبل از غروب آفتاب باید به این محل بروید؛ زیرا در ورودی آن بسته می‌شود.
-
برج شیخ شبلی چه زمانی ساخته شد؟
این برج از آثار قرون چهار و پنج هجری قمری در دوره سلجوقی است.
برج شیخ شبلی کجاست؟
برج شیخ شبلی در مرکز شهر دماوند در استان تهران و در میان دو محله قدیمی این شهر به نام‌های «قاضی» و «فرامه» قرار دارد.
آیا برج شیخ شبلی ثبت ملی شده است؟
این اثر در تاریخ ۲۹ خرداد سال ۱۳۵۱ هجری شمسی با شماره ثبت ۹۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
شیخ شبلی چه کسی بود؟
شیخ شبلی از طرف حاکمان طبرستان به‌عنوان امیر دماوند منسوب شد و دوران صدارت وی با افزایش عدالت، رفاه و البته امنیت مردم همراه بود.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
دریاچه های تار و هویر
دریاچه‌های تار و هویر از مقاصد طبیعت‌گردی استان تهران هستند و از جاهای دیدنی شهرستان دماوند به حساب می‌آیند که در روستایی به نام هویر در ۳۰ کیلومتری این شهر واقع شده‌اند. این دو دریاچه در فاصله ۵۰۰ متری از یکدیگر قرار دارند و از پدیده‌های زمین‌شناسی هستند که در اثر لغزش زمین به وجود آمده‌اند. در این مقاله از کجارو این دریاچه‌های دیدنی و تماشایی را به شما معرفی خواهیم کرد.بیرون از پایتخت و به دور از شلوغی، آلودگی هوا و ترافیک، جاذبه‌ای وجود دارد که گویی قطعه‌ای از بهشت روی زمین است؛ جایی برای آرامش، نفس کشیدن و لذت بردن از زیبایی‌های طبیعت؛ مکانی که آدمی را به سوی خود جذب و محو تماشای مناظر دیدنی‌اش می‌کند. تار و هویر، دریاچه‌هایی هستند که برای دیدن‌شان باید به دماوندِ خوش‌آب‌وهوا سفر و آن‌ها را در میان حصاری از کوه‌ها جست‌وجو کرد.
دریاچه های تار و هویر کجاست؟
دریاچه‌های تار و هویر در ۳۰ کیلومتری شرق دماوند در استان تهران و در نزدیکی روستایی به نام هویر قرار دارند. این دو دریاچه در فاصله‌ی ۵۰۰ متری از یکدیگر واقع شده‌اند و اگر از تار پیاده به‌سمت هویر بروید، در عرض نیم ساعت به آن برسید.
چگونه به دریاچه تار و هویر برویم؟
- آدرس دریاچه‌های تار هویر: استان تهران، شهرستان دماوند، چنار شرق، جاده دریاچه تار
مسیرهای دسترسی به تار و هویر:
- مسیر اول: به شهر دماوند بروید، سپس از روستای چنار عرب‌ها، جاده معدن را در پیش بگیرید که آخر جاده خاکی به دریاچه می‌رسید.
- مسیر دوم: در جاده دماوند، پس از روستای چنار شرق، از جاده خاکی حدود دو ساعت راه طاقت فرسا با خودرو است. با توجه به جاده خاکی و پرشیب مسیر، اگر خودروی مناسب ندارید، از این راه نروید.
- مسیر سوم: در جاده دماوند - فیروزکوه، از روستای دلیچای به‌سمت روستاهای یهر، مومج، دهنار و هویر بروید تا به دریاچه کوچک هویر و سپس دریاچه تار برسید.
فاصله تا شهر:
- فاصله تا شهر تهران: ۱۱۲ کیلومتر
- فاصله تا دماوند: ۳۰ کیلومتر
- فاصله تا فیروزکوه: ۶۲ کیلومتر
آب دریاچه‌های تار و هویر از کجا تامین می‌شود؟
دریاچه‌های زمین‌شناختی تار و هویر، از دریاچه‌های آب شیرین کوهستانی هستند که در ارتفاع حدود ۳۰۰۰ متری از سطح دریا قرار دارند. گرداگرد این دو دریاچه را کوه‌ها فراگرفته‌اند؛ به‌طوری که رشته کوه‌های قره داغ در شمال و کوه زرین در جنوب آن به چشم می‌خورند. دریاچه تار، ۱٫۳ کیلومتر طول و ۴۰۰ متر عرض و هویر نیز دارای ۹۰۰ متر طول و ۱۵۰ متر عرض است. کلسیم، منیزیم، کربنات، مواد شیمیایی آب دریاچه‌ها را تشکیل می‌دهند.سطح آب تار و هویر در طول سال متغیر است. آب دریاچه‌ها از کوه‌های قره داغ، سیاهچال و شاه‌نشین در شمال و آبراهه‌های فصلی تأمین می‌شود. ذوب برف‌های زمستانی در ارتفاعات نیز بخش دیگری از آب تار و هویر را تشکیل می‌دهد. در کف دریاچه تار نیز چشمه‌های آب زیرزمینی وجود دارد که مقداری از آب آن ناشی از همین چشمه‌ها است. سر ریز آب این دریاچه، سرچشمه‌ی رودخانه تار را به وجود می‌آورد که به‌همراه رودخانه‌های فرعی دیگر، تار رود را ایجاد می‌کند که تا شهر دماوند جاری هستند.
علت شکل‌گیری دریاچه های تار و هویر:
زمین‌شناسان راندگی مُشا - فشم (آبیک، فیروزکوه، شاهرود) و لغزش کوه در پهلوى جنوبى دریاچه (زرین کوه) را علت شکل‌گیری دریاچه‌های تار و هویر می‌دانند. آن‌ها می‌گویند در دوران کواترنری، این موضوع موجب رانش تقریبا بزرگی از زرینکوه (رشته کوههاى جنوب دریاچه) شده و با ایجاد پشته‌اى به بلنداى بیش از ۵۰ متر، سدى طبیعى در برابر روان آبهاى سطحى ایجاد و شرایط لازم براى انباشت آب فراهم آمده است.
پوشش گیاهی و جانوری منطقه:
پوشش گیاهی منطقه به‌دلیل فرسایش خاک و چرای دام تراکم کمی دارد؛ اما از تنوع نسبتاً خوبی برخوردار است. هیچ‌گونه درخت یا بوته‌ای در اطراف دریاچه‌ها دیده نمی‌شود؛ هرچند که در گذشته گیاه آویشن در این مکان یافت می‌شد. گیاهان آبی در درون دریاچه‌ها نیز از جمله گیاهان تار و هویر هستند.
قوچ، میش البرزی و کل بز، پوشش جانوری تار و هویر را تشکیل می‌دهند و آبزیانی چون ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان زرد پر، ماهی قزل‌آلای خال قرمز و ماهی زردکش در این دریاچه‌ها زندگی می‌کنند. اداره حفاظت محیط‌زیست دماوند نیز چند نوع ماهی دیگر به دریاچه‌ها ریخته است.
تفرج در دریاچه های تار و هویر:
طبیعت زیبا و سرسبز تار و هویر یکی از بهترین مکان‌ها برای گردش و تفریح به شمار می‌رود. این مکان از مقاصد مهم طبیعت‌گردی برای تورهای گردشگری است؛ به‌خصوص که برنامه‌های متنوع و متعددی برای علاقه‌مندان وجود دارد.
برخی از تفریح‌های این دریاچه‌های عبارت‌اند از:
- شنا و آب‌بازی: شنا و آب‌بازی، بی‌هزینه‌ترین و البته مهیج‌ترین تفریح در دریاچه‌ها است.
- قایق‌رانی: در تار و هویر امکانات قایق‌رانی وجود ندارد؛ اما برای این تفریح لذت‌بخش می‌توانید قایق بادی و... با خود ببرید.
- ماهیگیری: ماهیگیری از اصلی‌ترین تفریح‌ها در کنار دریاچه‌ها و رودخانه‌ها است. وجود ماهی‌های متنوع در تار و هویر، این امکان را برای گردشگران فراهم کرده است.
- کوهنوردی: ارتفاعات و کوه‌های متعدد اطراف دریاچه‌ها، بهترین فرصت برای کوهنوردی در فصول مختلف سال به حساب می‌آیند و لذت گردش در این مکان را دو چندان می‌کنند.
- دوچرخه‌سواری: آب‌وهوای منطقه تار و هویر، شرایط مناسبی برای برگزاری تورهای دوچرخه‌سواری و انجام این ورزش هیجان‌انگیز مهیا کرده است.
- کمپینگ: تورهای گردشگری می‌توانند با برپایی برنامه‌ها متنوع و شاد در این مکان، کمپینگ داشته باشد.
- سایر تفریح‌ها: پرنده‌نگری، ورزش‌های آبی (مثل غواصی)، آفرودسواری، پارگلایدر، چتر بازی و... نیز از دیگر تفریح‌های این منطقه هستند.
روستای گردشگری - توریستی هویر:
پیشنهاد می‌کنیم گردش‌تان در دریاچه‌های تار و هویر را با بازدید از روستای هویر کامل کنید. این روستای کوهپایه‌ای دارای جاذبه‌های دیدنی زیادی است و از مناطق نمونه گردشگری استان تهران محسوب می‌شود. جاذبه‌های هویر شامل صخره‌های سنگی، چشمه‌سارها، آبشارها، درياچه‌های نيلگون و غارهایی چون جول دره و ... است.
- فاصله روستای هویر تا دریاچه‌ها: حدود ۱۰ کیلومتر
- فاصله روستای هویر تا دماوند: ۵۰ کیلومتر